Pa goleg?

“Mae’n siwr mod i’n gwbod yn ddigon buan na faswn i ddim yn cal cyfla i fynd i goleg. … Oedd Mam ar ei phen ei hun erbyn hyn … Ma’ rhywun yn aberthu lot a deud y gwir ar gyfer ei deulu weithia tydi?”
Siaradwraig o Frynteg, Môn [Tâp 9422]


“ Oedd bechgyn y Rhos yn cael eu hybu i fynd i brifysgol ond doedd e ddim yn rhan i ferched. ‘Chydig iawn, iawn o ferched oedd yn mynd i Brifysgol – aros i’r chweched dosbarth ond wedyn, y genethod, wel gaen nhw fynd yn nyrs, neu gawn nhw fynd i Manweb i weithio (swyddfeydd mawr efo trydan oedd hynny), neu gawn nhw fynd i’r Coleg Normal i fod yn athrawes.”
Diana M. Roberts, Dinbych [Tâp 9663]



“Wi wastad yn cofio Dad yn dod gatre o’r gwaith, fi’n sôn ambyti mynd i’r coleg a pethe fel’ny a (Jane odd enw Mam) a Dad yn gweud ‘Jane ti’n gwbod odd so and so wedi gweud ar y spêc yn dod lan o dan ddaear bore ‘ma, “Diyr Tom Dyer ych chi’n ffol iawn yn hala’ch merch i’r coleg, priodi wneith hi.”’ Ateb Mam odd, ta p’un, ‘Paid â gweud wrtho i pwy wedodd wrthot ti. Pan fydda i’n moyn menthyg arian wrtho fe fydd hawl ‘da fe i holi pyr’ny. Gadwa i lodger bach arall. Os yw Eirwen yn moyn mynd i’r coleg ma hi’n cal mynd.’”
Eirwen Hopkins, Rhydaman [Tâp 8948] ac yn wir aeth Eirwen rhwng 1933-38, ymlaen i Goleg Technegol Caerdydd am flwyddyn i ddysgu bod yn fferyllydd, yna gwneud tair blynedd o brentisiaeth a gorffen ei chwrs yn Llundain. Eto pan yn prentisio gwelodd beth rhagfarn yn ei herbyn fel menyw gan nad oedd dim llawer o ferched yn mynd i fod yn fferyllwyr. Byddai un neu ddau o’r fferyllwyr yn dweud ‘Oh! no, if she’s a girl I don’t want her.’



“Odd y dosbarth on i ynddo fo, oeddan nhw i gyd yn ryw griw reit uchelgeisiol, wedyn oeddach chi’n teimlo os ydi hi yn mynd i’r coleg mi a inna ’fyd, ’te. … Wel, on i’n llances iawn yn mynd. W’chi fel oeddach chi’n ddeunaw oed, ‘o ’na fo, dwi’n mynd’. Y tymor cynta on i’n hollol iawn, wedyn ddes i adra Dolig...a phan esh i’n ôl y mis Ionawr hwnnw, mi gesh i’r hiraeth mwya ofnadwy...Oeddan ni, criw ohonan ni, yn reit ryw hiraethus yr ail dymor...Odd y novelty ’di gwisgo i ffwrdd, ma’n siwr.”
Beti Isabel Hughes, Bwlchtocyn [Tâp 8990] am goleg Edge Hill, Ormskirk, tua 1948
.


Coleg Hyfforddi y Barri

Mae atgofion rhyfeddol o fyw gan Beti George, Ystalyfera [Tâp 9015] o fynychu Coleg Hyfforddi’r Barri yn y pedwardegau. GWRANDEWCH arni’n sgwrsio â Nest Davies ac yn disgrifio’r Pennaeth yno ar y pryd :

“O! Ellen Evans, yr enwog Ellen Evans a pawb yn crynu pan oedd Ellen Evans yn dod. A gweud y gwir fydde pawb odd yn Coleg y Barri rownd y cyfnod ‘na ( wel on i ‘na diwedd y pedwardege yntefe) odd pawb fydde ‘na yn gweud yr un peth am Ellen Evans - martinet fydde’r gair yntefe? Wel, odd fwy o ryddid, gad i fi weud e, odd fwy o ryddid gyda chi yn yr ysgol na beth oedd gyda chi yn Coleg y Barri. Oech chi’n gorfod bod miwn yn y nos am hanner awr wedi saith yn yr wthnos ac ar y penwthnos am hanner awr wedi wyth. Ond och chi’n cal bod mas yn hwyrach ar nos Sul os och chi’n mynd i Ysgol Gân y Tabernacl. A’r arweinydd odd Dan Evans, tad Gwynfor Evans, a odd e’n ryfedd faint o ferched odd yn sydyn iawn â diddordeb mawr yn mynd i ganu a on ni’n mynd i ganu achos bo chi’n cal awr fach extra mas. A chmbod ar nos Sadwrn fydden ni’n mynd i’r pictures jyst lawr yr hewl o’r tyle yn y Barri a’r plant, falle fyddech chi wedi bod ar ymarfer dysgu yr wthnos cyn’ny, yn ishte fan’na yn mwynhau y ffilm a ni i gyd yn gorffod raso mas lan y tyle achos odd hi’n dod dros hanner awr wedi wyth! A ‘na beth odd y profiad o fod yn y Barri pryd’ny o dan Ellen Evans.”



“Pan on i yn y coleg, chi’n gweld, odd Ellen Evans gyda’i ethics yn pregethu yn erbyn y ddiod. A dyna beth odd hi’n ddweud … ar nos Lun pan fydde hi’n gweud y gwirionedde mawr wrthon ni, medde hi, ‘If you meet your husband in a pub, don’t expect him not to go to the pub when you’re married’.”
Nid yw Margaret yn cofio gweld unrhyw ferch yn y coleg eisiau mynd i dafarn nac yn smocio ar y slei hyd yn oed. A fyddai dim diod feddwol yn y midnight parties ‘chwaith.

Margaret Davies, Beulah, Ceredigion [Tâp 9486] (ddechrau’r pumdegau)


Cliciwch yma i wneud yn fwy
Cliciwch yma i wneud yn fwy

DARLUNIAU o fyfyrwyr Coleg Hyfforddi y Barri :

(i) Merched ‘Dorm 5’, Neuadd Gwent, 1950

(ii) Cwmni y Ddrama Gymraeg yn actio Hamlet
{trwy garedigrwydd Margaret Davies, Beulah}



Doedd dim grant o fath yn y byd i helpu Mair Garnon James, Llandudoch, Penfro [Tâp 9478] i dalu am ei haddysg yng Ngholeg y Barri adeg y rhyfel, a hithau wedi colli’i dau riant. Sut fyddai hi’n ymdopi yn ariannol felly? ‘Bod hebddo’. Gofalai fod ganddi arian i deithio nôl a mlaen a chai bunt gan hwn a phunt gan arall o’i pherthnasau, oedd ‘yn lot o help’.
Dewisodd fynd i’r Barri lle roedd yr arloeswraig Norah Isaac bellach yn ddarlithydd ‘a wê bwrlwm yndy hi’. Bob nos Sadwrn byddent yn cynnal Nosweithiau Llawen i godi arian at yr ysgolion Cymraeg newydd oedd yn cael eu hagor yn y cyfnod hwn. Clywodd trwy’r Arolygwr Ysgolion, Miss Cassie Davies, fod Coleg y Barri bellach ar agor i ferched o’r tua allan i Forgannwg a Gwent ac y cai ddiwylliant a Chymreictod yno, ‘a ges i fwy o ddôs nag on i wedi feddwl, glei, yn y ddwy flynedd ‘na’.



Coleg Hyfforddi y Drindod, Caerfyrddin

Yn groes graen y cafodd Mererid James, cangen Beulah, ei hun yn hyfforddi yn athrawes gynradd yng Ngholeg y Drindod [Tâp 9839] tua 1962 a hynny am fod ei rhieni yn credu fod yn rhaid mynd i goleg y gael ‘jobyn saff’. Ni fu’n gyfnod hapus iddi.



Coleg y Normal, Bangor

Eglura Buddug Thomas, Genau’r Glyn, [Tâp 9458] ei llwybr hi o Ysgol Sir Machynlleth i Goleg y Normal, Bangor ddiwedd y tridegau :

“Nid y fi oedd yn penderfynu! Mam oedd yn penderfynu pethe felly! Ac am ryw reswm neu gilydd fe benderfynon gallwn i wneud chwe mis o ddysgu mewn ysgol yn Llanbryn Mair cyn mynd i’r coleg. Oedd hynny’n wych. … Rhannu dosbarth efo gwraig oedd erioed wedi bod mewn coleg ei hunan, dim ond un o’r rhai oedd wedi cadw ymlaen i ddysgu ar ôl gadael yr ysgol – a dyna un arall - roedd hi’n wych, yn ardderchog.
(Yn yr hostel yn y Normal) – merched yn unig os gwelwch yn dda. Os oedd bechgyn yn dod â ni adre oedden nhw’n gorfod gadael ni wrth y llidiart oedd yn dod i mewn i’r ardd. … Lot o sbort! … Oeddech chi’n cael loan, council loan, benthyciad gan y cyngor i fynd i’r coleg, £15 am un flwyddyn a £10 am yr ail flwyddyn. Oeddech chi’n gorfod seinio papur i ddweud bo chi’n talu e nôl, fair enough, ond bo chi hefyd fel merch yn gorfod deud nad oeddech chi ddim yn mynd i briodi am bum mlynedd. … Fel digwyddodd hi dorrodd y rhyfel allan ac oedden nhw eisie gwragedd priod yn ôl, felly diddymwyd y rheol yna. … Sir Drefaldwyn – ‘Ewch i ffwrdd am dipyn o brofiad fy merch i’. … Roedd Llunden, Manceinion, Birmingham a Lerpwl – roedd eu prif arolygwyr nhw yn y colege, yn St Mary’s ym Mangor ac yn y Normal – roedden nhw yna yn gynnar yn y flwyddyn yn dewis y rhai gore ac yn cynnig jobs iddyn nhw.’”



“’Aru o erioed groesi’n meddyliau ni ein bod ni’n Gymry ac yn Bleidwyr a bob peth felly, oedden ni’n derbyn y status quo mai Saesneg odd iaith gweinyddol y coleg a phetha felly. ’Aru ni erioed feddwl, fel ddaru cenhedlaeth ar ein holau ni, y dylen ni frwydro am statws y Gymraeg ... Doedden ni ddim yn teimlo ein bod ni’n cael ein bygwth yr adeg honno.”
Llinos Jones, Caernarfon [Tâp 8975] am y Coleg Normal, tua 1947.




“Athrawes on i isho bod ers erioed, erioed, erioed. Nesh i erioed feddwl am fynd yn DDIM byd arall, ond athrawes. Odd cwrs y Normal yn ddwy flynedd … ag odd y Normal yn fwy na digon i mi.“
Dilys Elizabeth Thomas, Betws-y-coed [Tâ9653] tua 1947.




“Adeg hapus ofnadwy. Oeddan nhw’n strict ofnadwy fan’ny wedyn, oedd rhaid i ni fod yn ôl yn ein ystafelloedd, oedd rhaid i ni fod mewn cwarter i ddeg bob diwrnod o’r wythnos ac ar ddydd Sadwrn oeddan ni’n cael aros allan nes ugain munud wedi deg. Ag oeddan nhw’n cal dawnsfeydd yn y Brifysgol ac wrth gwrs mi roeddan ni’n mynd wedyn, popeth yn gorffen am ryw ddeg munud wedi deg a oeddan nhw’n deud ‘Reit, merched bach sydd yn y Coleg Normal, well i chi fynd i’ch gwlau’, ac oeddan ni’n teimlo’n ofnadwy pan oedd pawb arall yn cael aros allan tan
hanner nos. Ond dyna fo. … Oedd bob ffenest yn y gwaelod â bariau arno fo ac oedd ‘na rhai merched yn dengid allan trwy’r baria yma. A dwi’n cofio yn y dyddie hynny oen i lot teneuach nag ydw i rwan, dwi’n cofio dangos i grwp o ffrindia sut fysan nhw’n gallu mynd allan trwy’r barie yma a mi ges i nal yn do – a wedyn gorfod i fi gal aros mewn am wsnos – ddim yn cael mynd allan ‘run min nos.”
Eryl Llwyd Jones, Wrecsam [Tâp 9657] ond o Ddolgellau yn wreiddiol; tua 1955.



 
Cliciwch yma i wneud yn fwy
Cliciwch yma i wneud yn fwy

DARLUNIAU o fyfyrwyr Coleg y Normal :

(i) yn 1946 {trwy garedigrwydd Mary Evans, Nefyn}

(ii) Neuadd Môn, 1952-3 {trwy garedigrwydd Deilwen Jones, Dre-fach, Llanelli}



“On i’n teimlo ers on i’n yr ysgol gynradd bod on wrthun bod rhaid i fi wneud bob dim trwy gyfrwng y Saesneg, … On i’n ffodus,...1956 odd y flwyddyn ddaru’r Coleg Normal ddechre gwneud cwrs i athrawon trwy gyfrwng y Gymraeg...wedyn nes i fanteisio ar y cyfle yna...On i’n falch bod fi’n cael y cyfle, ac yn meddwl bod on ddyletswydd arna’i i fanteisio ar y cyfle yna...” Megan Roberts, Caernarfon [Tâp 8971].



Dechreuodd Gwenda John, Blaen-ffos, Penfro, [Tâp 9218] hithau yn y Coleg Normal yn 1956 -cyfnod pan roedd rhai agweddau yn dal yn hen ffasiwn a rhai ar fin newid yn sylweddol. GWRANDEWCH arni’n adrodd yr hanes wrth Ruth Morgan :

“ Mynd i Fangor : Odd rhywun yn hebrwng fi , neu on i’n mynd gyda bys, i Aberteifi; mynd gyda bys i Aberystwyth; on i’n mynd ar y tren yn Aberystwyth, on i’n newid yn Dyfi Junction, on i’n newid yn Afon-wen, a on i’n cyrradd Bangor yn hwyr yr un diwrnod. Wedi cyrradd Bangor – y stesion lawr yn gwaelod y dre cerdded yr holl ffordd, y cesys a chwbwl lan i Bangor Ucha. …
Wedi mynd i’r Coleg wedyn odd dewis gyda ni os on ni ishie neud ‘n cwrs trwy gyfrwng y Gymrâg a ni odd y flwyddyn gynta, ni odd yr arloeswyr yn neud …a, chmbod, neud yn holl bethe fel Addysg, Iechyd, Ymarfer Corff, y cwbwl ‘ma trwy gyfrwng y Gymrâg a odd ddim terme i gal. A dwi’n cofio yr adeg ‘ny odd rhywun yn prifysgol Aberystwyth yn bathu geire a bob hyn a hyn on ni’n cal rhester faith o beth odd cyfieithu , gwedwch fel, ‘Jumping with a rebound’, dwi’n gallu cofio ‘na a bathu geirie Iechyd, yntefe. A fuodd e’n dipyn o waith. …
Beth am y rheole yn ‘ch Neuadd chi ‘te. Odd rheole?
O on, gaeth. Odd bars, bars tu fas i’r ffenest ar y llawr - cal neud yn siwr bo neb yn dod miwn a mas ond on nhw yn! … Och chi ddim fod i fynd mas. Os och chi’n mynd mas och chi fod seino, arwyddo llyfyr a och chi fod gweud ble och chi’n mynd a pryd byddech chi nôl a pan fyddech chi nôl och chi fod arwyddo bo chi wedi dod miwn. On ni’n cal fel epilog erbyn nos. Och chi’n galler mynd mas nos Fercher a nos Sadwrn. Os odd rhai merched, os on nhw’n clywed y gloch a os bydde’r drws wedi’i gloi cyn bo nhw wedi cyrradd lan on nhw’n cal ‘u ‘gêto’, hynny yw cal ‘u cau miwn a on nhw’n gorffod aros miwn am wthnos a mynd at pennaeth yr hostel bob awr i ddangos bo nhw’n y ty. Ges i’n gêto un waith, ethon ni i gerdded yr Wyddfa, criw ohonon ni, a ‘na pam gethon ni’n gêto achos bo ni ddim wedi arwyddo bo ni ddim yn codi fore dydd Sul. Os och chi’n aros yn gwely ar fore dydd Sul och chi fod arwyddo nos Sadwrn ac os nag och chi’n arwyddo och chi fod codi. Ond ath criw ohonon ni i ben yr Wyddfa a cerdded milltiroedd a milltiroedd achos yn hytrach na talu bys - a cerdded nôl. A pan ethon ni’r gwely, on ni wedi blino gymint a benderfynon ni - son ni’n codi fory er bod ni ddim wedi arwyddo a gethon ni’n gêto am wthnos.
Odd dim neb fod yfed. Odd dim bechgyn i fod dod ond beth odd yn digwydd - odd yr ail flwyddyn – odd pob un â col-mother a col-daughter a os odd y fam yn un o’r rhai gwyllt ‘ma yn caru gyda rhywun odd hi’n neud yn siwr bod hi’n col-mother blwyddyn nesa i un odd hi’n gweld odd yn cysgu ar y llawr cynta, ar y llawr a odd y col-mother wedyn yn gallu rheoli a gweud, yn dodd hi?, bod hi fod mynd lan ‘i gwely hi a odd hi’n dod miwn trwy’r ffenest y llawr. Odd hynna’n mynd mlân. Dwi ddim yn gwbod faint on nhw’n gwbod, ond, chmbod ‘to, on i’n hollol disgusted ‘da fe, yntefe, on i’n meddwl bo fe’n warthus bod bachgen yn dod mewn trwy’r ffenest i fod yn y gwely ‘da’r ferch. Ond ‘na beth odd yn digwydd.”



Coleg Hyfforddi Abertawe

Yn groes graen iawn yr aeth siaradwraig o Gorseinon [Tâp 8892] i hyfforddi yn athrawes yn Abertawe yn y dauddegau. Roedd wedi gobeithio mynd i’r Coleg Gwyddor Ty yng Nghaerdydd ond fe’i cynghorwyd gan ffrind i’w thad na fyddai swydd ar ei chyfer petai’n gwneud hynny a bod angen athrawon. ‘Fi’n cofio bod yn ynfyd’ am hynny meddai.



Chafodd siaradwraig o ardal Llanddeiniol,Ceredigion [Tâp 9163] ddim llawer o ddewis ynglyn â mynd yn ei blaen i goleg ychwaith a chan iddi gael salwch penderfynwyd ar ei rhan mai i hyfforddi’n athrawes y dylai fynd. Sut fyddai merch o’r wlad yn ymdopi yn Abertawe ddechrau’r pumdegau?

“Os oedd ‘na ddawns – bobol bach! - dwi’n cofio gweld y ffrog gynta ar draws un ysgwydd a’r ysgwydd arall yn noeth. Doen i ddim wedi gweld ffasiwn beth yn ‘y mywyd ‘te!. … oen i jyst yn gegrwth! … A wedyn rhyw ffrogie hir i ddawns ac yn y blaen. … Dwi’n cofio prynu rhyw fra crand ofnadw. Oedd siop yn Abertawe, Madam Fauner, .. a dwi’n cofio Erica yn mynd efo fi a dyma ni’n penderfynu prynu bra newydd, bobol bach! - oen ni erioed wedi cael dim byd mor bigog, (chwerthin) … A wedyn sgert syth, dwi’n gweld hi nawr – lwyd, dau shade o lwyd a rhyw streipen bach lliw mwstard a wedyn prynu top lliw mwstard, bobol bach! doen i ‘rioed wedi bod mor smart. A mynd adre wedyn a gwisgo honno i ryw bethe gartre. … Dwi’n credu fod Mam yn browd ohonon ni. … Ar ddydd Sadwrn gwlyb fydden ni’n dweud ‘Reit dan ni gyd yn mynd i gael perm’ … Fydden ni’n prynu ‘Tony’ mewn bocs. … Fydden ni gyd fanno’n chwerthin. ( Roedd ystafell y pennaeth reit dan eu dormitory nhw ac felly byddent yn cael stwr am fod y draen yn llawn o drochion gwyn ac wedi gorlifo!). Roedd hi ( y pennaeth) yn berson anaddas, faswn i’n meddwl, Fictorianaidd, i fod yn bennaeth ar goleg merched.”



Cliciwch yma i wneud yn fwy
Cliciwch yma i wneud yn fwy
Cliciwch yma i wneud yn fwy

DARLUNIAU o fyfyrwyr Coleg Hyfforddi Abertawe

(i) Merched ‘Dorm 9’, 1955 {trwy garedigrwydd Iona Edmunds, Llanelli}

(ii) 1956; Pennaeth : Miss Smith

(iii) Ruby Salmon gyda myfyrwraig o Nigeria tra ar Ymarfer Dysgu o Goleg Hyfforddi Abertawe yn Solfach 1946. {trwy garedigrwydd Ruby Salmon}



Coleg y Santes Fair, Bangor

Bu Margaret A. Griffiths, Pen-y-groes, sir Gaerfyrddin [Tâp 9064] yn helpu fel myfyrwraig ddi-dal am ryw flwyddyn yn ysgol gynradd Pen-y-groes cyn cychwyn ei hyfforddiant yn Ngholeg y Santes Fair, Bangor ganol y dauddegau :

“ On i wedi cal ‘n nerbyn i fynd i Abertawe ond on i’n meddwl - odd Abertawe yn costio £40 y flwyddyn a odd y Santes Fair yn costio £25 ac on i’n meddwl wedyn chmbod gelen i, allen i, fynd i’r Santes Fair a bydde’r pymtheg punt ‘na’n talu am y trafaelu nôl a mlân achos odd whant arna i weld y byd tipyn bach. … Yn y Santes Fair Saeson odd ‘na fwya. Coleg yr eglwys odd hi a mynd yna ar ddamwain nes i …Odd dim rhaid i fi fynd i’r eglwys cofiwch … ond on i’n mynd bob bore a nos, odd ‘na wasanaethe. Odd e’n goleg bach cynnes iawn.”



Yn y pumdegau y bu Margaret Lloyd Hughes, Y Garth [Tâp 9242] ond o Gwmystwyth yn wreiddiol yng Ngholeg y Santes Fair, Bangor . Erbyn hyn cai cariadon ddod i mewn i’r lolfa ond

“wi’n meddwl o ddifri ein bod ni’n eitha bodlon ar gal ‘n trin fel plant ysgol. … Odd dim cymdeithasu mewn tafarne’r adeg hynny o gwbwl, odd e ddim yn digwydd … cofiwch odd ‘da ni ferched o’r de … tipyn o gymeriade o’r cymoedd, a on nhw, on i’n ystyried bo nhw wedi gweld bywyd hollol wahanol a on nhw’n llawer mwy streetwise nag on ni o ganol y wlad…. On nhw lawer mwy agored na ni. … Ces i siawns i gymryd un o’r prif ranne yn un o ddramau Christopher Fry – ‘Thor with Angels’ – fi oedd yn cael ‘nghroeshoelio. … A wi’n cofio nawr, ma hwn yn aros, , ma rhaid i fi weud hwn nawr, ar ôl y noson gynta fe ddath ‘na ddyn ata i a gofyn i fi a oedden i erioed wedi ystyried actio yn broffesiynol a finne’n gweud ‘NO’.“



 
Cliciwch yma i wneud yn fwy
Cliciwch yma i wneud yn fwy
Cliciwch yma i wneud yn fwy
Cliciwch yma i wneud yn fwy

DARLUNIAU amrywiol o Goleg y Santes Fair, Bangor :

(i) y Llyfrgell Dawel tua 1949-51

(ii) y Neuadd Ymlacio tua 1949-51

(iii) Trip y National Union of Teachers 1951

(iv) Taith Maes i ymweld â bedd Lloyd George yn Llanystumdwy, 1951.
{trwy garedigrwydd Nancy Thomas, Llangefni}



ERAILL

Atgofion am aros mewn hostel a llety sy gan siaradwraig o Faelog, Môn hefyd [Tâp 9629] a hithau wedi mynd i Goleg Hyfforddi Crewe yn ifanc, yn ddwy ar bymtheg a hanner oed, oherwydd y rhyfel :

“Yr ail flwyddyn oeddan ni yn yr hostel a oedd ganddon ni stafall ‘n hunan a oedd rhaid i ni gadw’r stafall yn hynod o dwt, bydda’r principal yn dwad o gwmpas bob hyn a hyn i weld bod hi’n dwt. … Dwi’n cofio unwaith, dwi’n siwr fod ganddon ni dipyn o dwrw (mewn parti) dyma’r sawl oedd yn dysgu Saesneg i ni, dipyn o snob oedd hi a dyma hi mewn a dyma hi’n deud ‘You’re acting like some factory girls!’. … Pan oeddan ni yn y lodgings oeddan ni’n gorfod bod i mewn erbyn hannar awr wedi wyth, … Dwi’n cofio unwaith eson ni i Crewe ac oedd ‘na ffilm eithriadol o dda, ‘Gone with the Wind’. Ac oedd y ffilm yma yn para am dair awr ac oedd ‘na giw mawr a oedd Margaret a fi yn benderfynol bo ni’n mynd i’w gweld hi. A dyma ni mewn. A … mi ath yn naw o’r gloch. Rhedag am y bys ac fel oeddan ni’n cyrradd odd y bys yn mynd. Fuo raid inni gerddad yr holl ffordd yn ôl i Welsh Green a sleifio fyny grisia rhag ofn i Mrs Barnes ‘n clywad ni. .. Beth nesa, dyma Mrs Barnes yng ngwaelod y grisia, ‘I’ve heard you girls and I’m ringing the Principal first thing tomorrow morning. Come for your supper’. Dyma ni lawr. O! Methu cysgu y noson honno. Ond wrth gwrs ddaru hi ddim riportio ni ‘te. Naddo. … Coleg i ferchaid yn unig. .. Ac os bydden ni’n gweld dyn fyddan ni’n gweiddi ‘There’s a man in hostel’ Odd hwnnw’n rhwbath amheuthun!”



Atgofion melys sy gan Eluned Mai Porter, cangen Y Canoldir, [Tâp 9752] hithau o fynychu Coleg Madeley yn swydd Stafford i wneud cwrs gradd mewn Gwyddor Ty yn y pumdegau ac roedd wrth ei bodd yn astudio ymhlith llawer o Gymry ac yn dilyn oedfaon y Capel Cymraeg lleol yn Hanley. Ond cyfaddefa hefyd fod rheolau’r coleg yn llym ac iddynt wrthryfela yn eu herbyn :

“ond dwi’n cofio un ferch, oedd hi’n dod o’r cymoedd, ag oedd hi wedi ffaelu dod nôl ar nos Sul ac ar fore ddydd Llun mi ddaru nhw holi iddi adel y coleg. Dyma ni i gyd yn dod at ein gilydd, … dwi’n cofio hefyd yr un amser roedd ‘na ferched o Fangor – roedd ‘na yn union yr un fath yn digwydd ym Mangor a Caerdydd a colege erill yng Nghymru, achos roeddan ni gyd yn cymysgu â’n gilydd, dwi’n cofio ni gyd yn mynd at ein gilydd a gneud y swn mwya dychrynllyd ac yn cerdded o gwmpas y campws a baneri a bob dim. Ac yn wir mewn mis o amser mi ddoth y ferch yn ôl. Ddaru ni ddangos sut oeddan ni’n teimlo.”

  
  

© Copyright / Hawlfraint Hanes Merched Cymru 2002. All Rights Reserved / Cedwir pob hawl.